Zjawisko zażywania substancji psychoaktywnych należy do współczesnej patologii społecznej szczególnie w odniesieniu do młodzieży. Problematyka uzależnień wchodzi obecnie w zakres badań interdyscyplinarnych ze względu na jej znaczenie i złożony charakter.

Działalność wielu instytucji naukowych oraz społecznych, w różnych krajach i w Polsce, zmierza do uchwycenia przyczyn, uwarunkowań, genezy i dynamiki samego zjawiska, jak też do opracowania programów terapeutycznych i profilaktycznych. Obecnie istnieje pokaźny zbiór informacji na ten temat.

Studiując literaturę przedmiotu nie sposób uniknąć obecnych w niej problemów terminologicznych związanych z uzależnieniem od środków odurzających. Określenia takie jak: toksykomania, uzależnienie lekowe, uzależnienie od środków toksycznych, narkomania, uzależnienie od środków odurzających wynika ze złożoności problemu oraz krótkiego okresu badań nad tym zjawiskiem. Skonstruowano wiele definicji uzależnienia i trzeba przyznać, że mają one pewne cechy wspólne jak np.; utrata kontroli, przymus używania, wzrost tolerancji.

Aby uniknąć posługiwania się nieprecyzyjnymi pojęciami, pojawiła się tendencja do koncentrowania się na dwóch niezależnych elementach fizycznego i psychologicznego uzależnienia. Pojęcia te są przydatne do badań naukowych i praktycznego leczenia.
Natomiast Robson stoi na stanowisku, że nie ma raz na zawsze ustanowionych prawd, są tylko mniej lub bardziej przekonujące teorie. Taką przekonującą dla niego teorią jest ta która mówi, że myślenie o uzależnieniu w kategoriach choroby jest nieporozumieniem.

Na stanowisku ujmującym uzależnienia w kategoriach choroby stoją m.in. eksperci WHO, umieszczając termin uzależnienie w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych oraz psychiatrzy amerykańscy.

Kryteria diagnostyczne uzależnienia od substancji psychoaktywnych proponowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w DSM – IV stwierdzają uzależnienie, gdy szkodliwy model stosowania substancji prowadzi do istotnego klinicznie upośledzenia lub uszkodzenia manifestującego się w ciągu minionych 12 miesięcy co najmniej trzema spośród niżej wymienionych objawów:
1.Tolerancja określana jako:
a.zapotrzebowanie na znacznie większe dawki substancji konieczne do osiągnięcia stanu intoksykacji lub pożądanego efektu, lub
b.znacznie osłabiony efekt działania dotychczasowej dawki substancji.
2.Objawy odstawienia manifestujące się:
a. zespołem odstawiennym charakterystycznym dla danej substancji, lub
b.przyjmowaniem tej samej lub zbliżonej substancji w celu zmniejszenia lub uniknięcia objawów odstawienia.
3.Częste poświęcenie dużej ilości czasu na działania konieczne dla uzyskania substancji, jej używania lub uwolnienia się od jej działania.
4.Ograniczenie bądź rezygnacja z aktywności społecznej, zawodowej lub rekreacyjnej na rzecz używania substancji.
5.Kontynuowanie używania substancji pomimo świadomości doświadczania trwałych lub nawracających problemów somatycznych lub psychicznych spowodowanych lub nasilanych przez tę substancje.
6.Przekraczanie zamierzonej dawki lub zaplanowanego czasu używania substancji.
7.Utrwalona potrzeba stosowania lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania używania substancji.

Przedstawię teraz kilka niezbędnych dla przejrzystości tego opracowania pojęć;
Środek odurzający lub psychotropowy – to każda substancja naturalna lub syntetyczna działająca na ośrodkowy układ nerwowy, wywołująca okresowe lub trwałe zmiany w reakcjach psychicznych i fizycznych, umieszczona w wykazie środków psychotropowych, ustalonych przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej.

Zależność od środków odurzających lub psychotropowych – to zespół zjawisk psychicznych, a niekiedy także fizycznych wynikających z działania tych środków na organizm ludzki, charakteryzujący się zmianą zachowania i innych reakcji psychofizycznych w określonym środowisku oraz koniecznością przyjmowania stale lub okresowo tych środków w celu doznania ich wpływu na psychikę albo dla uniknięcia następstw wywołanych ich brakiem.

Zależność psychiczna – ma miejsce wówczas, gdy dana osoba bez środka odurzającego czuje się źle, nieswojo, jest niespokojna, przygnębiona lub pobudzona i odczuwa nieprzepartą potrzebę zażycia środka od którego jest uzależniona.

Zależność fizyczna – pojawia się wtedy, gdy określona substancja weszła w skład metabolizmu organizmu i w związku z tym jest potrzebna do prawidłowej przemiany materii. W przypadku jej braku mamy do czynienia z zespołem abstynencyjnym.

Zespół abstynencyjny – obejmuje grupę objawów patofizjologicznych pojawiających się na skutek braku w organizmie środka odurzającego.

Tolerancja krzyżowa – polega na tym, że wzrost tolerancji na jeden środek odurzający powoduje konieczność przyjmowania od razu większej dawki innego środka.

Narkomania – to stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność.

Opracowała: Dorota Oboza

Źródła:
A. Marzec – Tarasińska, Sytuacja rodzinna młodzieży zażywającej środki odurzające
S. Petrovic, Narkotyki i człowiek
P. Robson, Narkotyki
B.T. Woronowicz, Alkoholizm jest chorobą